HOOFDSTUK 2 | VERSIERINGEN IN CARTOGRAFIE
Nederlandse land- en zeekaarten uit de 17e eeuw (1600-1700) werden door kunstenaars versierd en waren extreem kostbaar. Betrouwbare kaarten waren van levensbelang tijdens de gevaarlijke handelsreizen over zee. Een virtuoos voorbeeld is een landkaart van Zeeland. Niet alleen hebben de decoraties duidelijk verschillende zijden maar ze zijn ook nog eens perspectivisch verkort weergegeven. De vogels aan weerskanten zitten daardoor iets dichter bij ons dan de lijst met de tekst.
Op een kaart van West Afrika vond ik deze versierde omlijsting van de (Latijnse) tekst ‘Guineae nova descriptio‘ wat betekent: ‘Een nieuwe beschrijving van Guinee’ (niet te verwarren met Nieuw Guinea in Indonesië). Kijk in de afbeelding hoe de groene versieringen rond de vlakke oranje lijst een lichtgroene en donkergroene kant hebben en perspectivisch verkort naar ons toe komen.
Als je even zoekt, vind je in deze kunstige versiering de volgende twee voorbeelden uit de les 3D tekenen deel 1, niveau 2. De truc in die les was steeds om te beginnen met een doorgaande lijn en er vervolgens een zijkant aan vast te maken waardoor het 3D lijkt.
Oefening 1: probeer de naam van een bestaand of verzonnen land te omlijsten met een vergelijkbare 3D versiering. Begin steeds met een doorlopende lijn, hoekig of rond. Maak daarna pas de extra kant eraan vast om de vormen 3D te maken. Kleur ten slotte de versiering in met een aparte kleur of tint voor de voor- en zijkant.
Dat deze manier van versieren internationaal werd gebruikt (en niet alleen in cartografie) blijkt uit de volgende muurdecoratie in een van de oudste universiteiten ter wereld, in Coimbra, Portugal. De schildering in de octagonale (8-hoekige) omlijsting met krullen heeft betrekking op de faculteit geneeskunde. De hand uit de wolk met het esculaapteken (symbool van geneeskunde) betekende dat het ‘hoogste’ medicijn van god komt. De schilderijen voor drie andere faculteiten van de universiteit hebben exact dezelfde versiering eromheen, waaruit duidelijk blijkt dat de kunstenaars een sjabloon/model hebben gebruikt.
EXTRA: Druk deze Portugese afbeelding af, trek de omtreklijnen over en werk het sjabloon/model uit in kleur met een zelf verzonnen afbeelding in de achthoek. Gebruik verschillende kleuren/tinten voor verschillende zijden. Het is een leuke manier om zo’n kunstwerk te leren kennen.
In een fantastische versiering op een zeekaart van de Noordelijke IJszee beeldt de kunstenaar zelfs een heel verhaal uit:. De kunstenaar laat zien dat het daar ijskoud is, want overal uit de wolken verschijnen gezichtjes die gure winden laten waaien. De oude man rechts probeert zich te warmen aan een vuurtje. De naakte man links probeert zich in leven te houden door te eten. Kijk eens hoe met fijne lijntjes (arceringen) de rondingen van de wolken zijn aangegeven waardoor ze lekker 3D lijken.
